Endometriosis

Endometriozis en sık yumurtalıkları, fallop tüplerini ve pelvisi kaplayan dokuyu etkiler. Nadiren pelvik organların bulunduğu bölgenin ötesinde endometriyal benzeri doku bulunabilir.

Endometrioziste endometrial benzeri doku, endometriyal doku gibi davranır; her adet döngüsünde kalınlaşır, dökülür ve kanar. Ancak bu dokunun vücuttan çıkış yolu olmadığı için sıvı materyal  sıkışıp kalır. Endometriozis yumurtalıkları etkilediğinde endometrioma(çikolata kisti) adı verilen kistler oluşabilir. Çevreleyen dokular tahriş olabilir ve sonunda nebde  dokusu ve yapışıklıklar (pelvik doku ve organların birbirine yapışmasına neden olabilecek fibröz doku bantları) gelişebilir.

Endometriozis, özellikle adet dönemlerinde bazen şiddetli ağrıya neden olabilir. Doğurganlık sorunları da gelişebilir. 

Belirtiler

Endometriozisin birincil semptomu, sıklıkla adet dönemleriyle ilişkili olan pelvik ağrıdır. Her ne kadar pek çok kişi menstruasyon dönemlerinde kramplar yaşasa da, endometriozis hastaları tipik olarak normalden çok daha kötü menstruasyon ağrısını tarif etmektedir. Ağrı  zamanla artabilir.

Endometriozisin yaygın belirtileri ve semptomları şunları içerir:

• Ağrılı Adet  (Dismenore): Pelvik ağrı ve kramplar adet döneminden önce başlayabilir ve adet döneminin birkaç gününe kadar uzayabilir. Ayrıca bel ve karın ağrısı da olabilir.

• Cinsel İlişki Sırasında Ağrı: Cinsel ilişki sırasında veya sonrasında ağrı endometrioziste sık görülür.

• Ağrılı Bağırsak Hareketleri Veya İdrara Çıkma İle Ağrı: Bu semptomlar adet döneminde sıklıkla gözlemlenmektedir.

• Aşırı Kanama: Ara sıra aşırı kanamanın olduğu  adet dönemleri veya adet dönemleri  arasında kanama (ara kanama) yaşanabilir.

• Kısırlık: Bazen endometriozis tanısı ilk olarak kısırlık tedavisi gören kişilerde konur.

• Diğer Belirti ve Semptomlar: Özellikle adet dönemlerinde kişi yorgunluk, ishal, kabızlık, şişkinlik veya mide bulantısı yaşanabilmektedir.

Ağrının şiddeti, durumun ciddiyeti konusunda güvenilir bir gösterge olmayabilir. Şiddetli ağrıyla birlikte hafif endometriozise sahip olunabilir veya çok az ağrıyla veya hiç ağrı olmadan ilerlemiş endometriozise sahip olunabilinir.

Endometriozis bazen pelvik inflamatuar hastalık (PID) veya yumurtalık kistleri gibi pelvik ağrıya neden olabilecek diğer durumlarla karıştırılır. İshal, kabızlık ve karın kramplarına neden olan bir durum olan irritabl bağırsak sendromu (IBS) ile karıştırılabilir. IBS, tanıyı zorlaştırabilen endometriozise eşlik edebilir.

Ne Zaman Doktora Görünmeli?

Endometriozise işaret edebilecek belirti ve semptomlar varsa mutlaka muayene edilmesi gereklidir. Endometriozis tedavisi zor bir durum olabilir. Erken tanı bu nedenle önemlidir.

Nedenleri

Endometriozisin kesin nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte olası açıklamalar şunlardır:

• Retrograd Adet Kanaması: Retrograd adet kanamasında, endometriyal hücreleri içeren adet kanı, fallop tüplerinden geçerek vücudun dışına çıkmak yerine pelvik boşluğa geri akar. Bu endometriyal hücreler pelvik duvarlara ve pelvik organların yüzeylerine yapışır, burada büyürler ve her adet döngüsü boyunca kalınlaşmaya ve kanamaya devam ederler.

• Periton Hücrelerinin Dönüşümü: "İndüksiyon teorisi" olarak bilinen teoride, hormonların veya bağışıklık faktörlerinin, periton hücrelerinin (karnınızın iç tarafını kaplayan hücreler) endometriyal benzeri hücrelere dönüşümünü teşvik ettiği bilinmektedir.

• Embriyonik Hücre Dönüşümü: Östrojen gibi hormonlar, embriyonik hücreleri (gelişimin en erken aşamalarındaki hücreleri) ergenlik döneminde endometrial benzeri hücre implantlarına dönüştürebilir.

• Cerrahi Yara yeri  İmplantasyonu: Histerektomi veya sezaryen gibi bir ameliyattan sonra endometriyal hücreler cerrahi bir kesiye yapışabilir.

• Endometriyal Hücre Taşınması: Kan damarları veya doku sıvısı (lenfatik) sistemi, endometrial hücreleri vücudun diğer bölgelerine taşıyabilir.

• Bağışıklık Sistemi Bozukluğu: Bağışıklık sistemindeki bir sorun, vücudun rahim dışında büyüyen endometrial benzeri dokuyu tanıyamamasına ve yok edememesine neden olabilir.

Risk Faktörleri

Çeşitli faktörler kişiyi endometriozis geliştirme riskiyle karşı karşıya bırakır, örneğin:

• Hiç doğum yapmamak

• Regl döneminin erken yaşta başlaması

• İleri yaşta menopoza girmek

• Kısa adet döngüsü (örneğin 27 günden az)

• Yedi günden uzun süren ağır adet dönemleri

• Vücutta daha yüksek östrojen seviyelerine sahip olmak veya vücudun ürettiği östrojene ömür boyu daha fazla maruz kalmak

• Düşük vücut kitle indeksi

• Endometriozisli bir veya daha fazla akraba (anne, teyze veya kız kardeş)

• Adet dönemlerinde kanın vücuttan geçişini engelleyen herhangi bir tıbbi durum

• Üreme sistemi bozuklukları

Endometriozis genellikle adetin başlangıcından (menarş) birkaç yıl sonra gelişir. Östrojen alınmadığı sürece endometriozisin belirti ve semptomları, hamilelikle birlikte geçici olarak iyileşebilir ve menopozla birlikte tamamen kaybolabilir.

​

Komplikasyonlar

Kısırlık

Endometriozisin ana komplikasyonu doğurganlığın bozulmasıdır. Endometriozisli kadınların yaklaşık üçte biri ila yarısı hamile kalmada zorluk yaşamaktadır.

Hamileliğin oluşması için yumurtanın yumurtalıktan salınması, komşu fallop tüpünden geçmesi, bir sperm hücresi tarafından döllenmesi ve gelişmeye başlamak için kendisini rahim duvarına bağlaması gerekir. Endometriozis tüpü tıkayabilir ve yumurta ile spermin birleşmesini engelleyebilir. Ancak bu durumun sperm veya yumurtaya zarar vermek gibi daha az doğrudan yollarla da doğurganlığı etkilemektedir.

Öyle olsa bile, hafif ile orta dereceli endometriozisi olan birçok kişi yine de hamile kalabilir ve hamileliği sonuna kadar taşıyabilir. Doktorlar bazen endometriozisi olan kişilere, durum zamanla kötüleşebileceği için çocuk sahibi olmayı ertelememelerini tavsiye etmektedir.

Kanser

Yumurtalık kanseri, endometriozisli kişilerde beklenenden daha yüksek oranlarda ortaya çıkar. 

Teşhis

Endometriozis ve pelvik ağrıya neden olabilecek diğer durumları teşhis etmek için doktor kişiden ağrı bulunan yeri ve ne zaman ağrının ortaya çıktığı da dahil olmak üzere belirtilerin açıklamasını isteyecektir.

Endometriozisin fiziksel ipuçlarını kontrol etmek için yapılan testler şunları içerir:

• Pelvik Muayene: Pelvik muayene sırasında doktor, üreme organlarındaki kist gibi anormallikler açısından pelvisteki bölgeleri manuel olarak palpe eder. Bir kistin oluşmasına neden olmadığı sürece endometriozisin küçük alanlarını hissetmek çoğu zaman mümkün değildir.

• Ultrason: Bu test, vücudun içinin görüntülerini oluşturmak için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanır. Standart bir ultrason görüntüleme testi, doktora endometriozis olup olmadığını kesin olarak söylemez ancak endometriozisle ilişkili kistleri (endometriomalar) tanımlayabilir.

• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI):  MR, vücuttaki organ ve dokuların ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için manyetik alan ve radyo dalgalarını kullanan bir muayenedir. MRI, cerraha endometriyal implantların konumu ve boyutu hakkında ayrıntılı bilgi vererek cerrahi planlamaya yardımcı olur.

• Laparoskopi: Bazı durumlarda doktor, karnın içinin görünmesine olanak tanıyan bir prosedür olan (laparoskopi) için kişiyi bir cerraha yönlendirebilir. Genel anestezi altındayken, cerrah göbeğin yakınında küçük bir kesi yapar ve ince bir görüntüleme aleti (laparoskop) yerleştirerek rahim dışında endometriyal doku belirtileri arar.

  Laparoskopi endometriyal implantların yeri, kapsamı ve boyutu hakkında bilgi sağlayabilir.  Çoğu zaman, uygun cerrahi planlamayla cerrah laparoskopi sırasında endometriozisi tamamen tedavi edebilir, böylece yalnızca tek bir ameliyatla ameliyat gerçekleşmiş olur.

Tedavi

• Endometriozis tedavisi genellikle ilaç tedavisini veya ameliyatı içerir. Kişinin ve doktorun seçeceği yaklaşım, belirti ve semptomların ne kadar şiddetli olduğuna ve hamile kalma isteği olup olmamasına bağlı olacaktır.

• Doktorlar genellikle ilk önce konservatif tedavi yaklaşımlarını denemeyi, ilk tedavinin başarısız olması durumunda ameliyatı tercih etmeyi önerir.

Ağrı kesici

• Doktor ağrılı adet kramplarını hafifletmeye yardımcı olmak için steroid olmayan antiinflamatuar reçetesiz satılan ilaçlar almayı önerebilir.

• Gebelik istenmiyorsa, doktor ağrı kesicilerle birlikte hormon tedavisini önerebilir.

Hormon tedavisi

• Ek hormonlar bazen endometriozis ağrısının azaltılmasında veya ortadan kaldırılmasında etkilidir. Adet döngüsü sırasında hormonların yükseliş ve düşüşleri endometriyal implantların kalınlaşmasına, parçalanmasına ve kanamasına neden olur. Hormon ilaçları endometrial doku büyümesini yavaşlatabilir ve yeni endometrial doku implantasyonunu önleyebilir.

• Hormon tedavisi endometriozis için kalıcı bir çözüm değildir. Tedaviyi bıraktıktan sonra semptomların geri dönüşü yaşanabilir.

​

Endometriozis tedavisinde kullanılan tedaviler şunları içerir:

• Hormonal Kontraseptifler: Doğum kontrol hapları her ay endometrial doku oluşumundan sorumlu olan hormonların kontrol edilmesine yardımcı olur. Birçoğunun hormonal kontraseptif kullandığında adet kanaması daha hafif ve daha kısa olur. 

• Gonadotropin Salgılayan Hormon (Gn-RH) Agonistleri ve Antagonistleri: Bu ilaçlar yumurtalık uyarıcı hormonların üretimini bloke ederek östrojen düzeylerini düşürür ve menstruasyonu önler. Bu endometriyal dokunun küçülmesine neden olur. Bu ilaçlar yapay bir menopoz yarattığından, Gn-RH agonistleri ve antagonistleriyle birlikte düşük dozda östrojen veya progestin almak, sıcak basması, vajinal kuruluk ve kemik kaybı gibi menopozal yan etkileri azaltabilir. İlaç  kullanmayı bırakıldığında adet dönemleri ve hamile kalma yeteneği geri döner.

• Progestin Tedavisi: Levonorgestrelli rahim içi araç, doğum kontrol implantı, doğum kontrol enjeksiyonu veya progestin hapı dahil olmak üzere çeşitli progestin tedavileri adet dönemlerini ve endometriyal implantların büyümesini durdurabilir. Endometriozis belirti ve semptomlarını hafifletebilir.

• Aromataz İnhibitörleri: Aromataz inhibitörleri vücuttaki östrojen miktarını azaltan bir ilaç sınıfıdır. Doktor endometriozisi tedavi etmek için bir aromataz inhibitörünün yanı sıra bir progestin veya kombine hormonal kontraseptif önerebilir.

Konservatif Cerrahi

Endometriozis hastası olup gebelik isteniyorsa, rahim ve yumurtalıkları korurken endometriozis implantlarının çıkarılmasına yönelik ameliyat (konservatif cerrahi) başarı şansını artırabilir. Endometriozis nedeniyle şiddetli ağrı varsa ameliyattan da yararlanılabilinir ancak endometriozis ve ağrı geri gelebilir.

Doktor bu işlemi laparoskopik olarak veya daha geniş vakalarda daha az yaygın olarak geleneksel karın ameliyatı yoluyla yapabilir. Ciddi endometriozis vakalarında bile çoğu laparoskopik cerrahi ile tedavi edilebilir.

​

Kısırlık Tedavisi

Endometriozis gebe kalmada sorunlara yol açabilir.  Hangi tedavinin kişi için uygun olduğu kişisel duruma bağlıdır.

​

Rahim ve Yumurtalıkların Çıkartılması

Rahim (histerektomi) ve yumurtalıkların (ooforektomi) alınması ameliyatı bir zamanlar endometriozis için en etkili tedavi olarak kabul ediliyordu. Ancak endometriozis uzmanları bu yaklaşımdan uzaklaşmakta ve bunun yerine tüm endometriozis dokusunun dikkatli ve eksiksiz bir şekilde çıkarılmasına odaklanmaktadır.

Yumurtalıkların alınması menopozla sonuçlanır. Yumurtalıklar tarafından üretilen hormonların eksikliği, bazılarında endometriozis ağrısını iyileştirebilir, ancak bazılarında ameliyattan sonra kalan endometriozis semptomlara neden olmaya devam eder. Erken menopoz aynı zamanda kalp ve kan damarı (kardiyovasküler) hastalıkları, bazı metabolik durumlar ve erken ölüm riskini de taşır.

Rahmin alınması (histerektomi), bazen hamile kalmak istemeyen kişilerde ağır adet kanaması ve rahim kramplarına bağlı ağrılı adet dönemleri gibi endometriozis ile ilişkili belirti ve semptomları tedavi etmek için kullanılabilir.

​